CAO modewinkels is gamechanger. Door Fedde Monsma

In juli 2015 hebben het Alternatief voor Vakbond (AVV) en De Unie een cao-akkoord gesloten met werkgeversorganisatie Inretail. Het akkoord is een “game changer” in arbeidsvoorwaardenland; de positie van de traditionele vakbonden komt hiermee fors onder druk te staan en zal de polderverhoudingen de komende tijd flink opschudden.

Bij Één Vandaag heb ik er over gesproken in de uitzending van woensdag 2 september 2015, Terugkijken kan hier. Hieronder nadere duiding en uitwerking.

Akkoord en bonden

Laat ik beginnen met het CAO-akkoord Fashion, Sport & Lifestyle INretail (PDF) zoals het genoemd wordt; het is terecht dat FNV en CNV daar tegen protesteren; de gemaakte afspraken zijn verslechteringen voor de 100.000 medewerkers in de mode en sportbranche. Ook vind ik het zorgelijk dat twee bonden die nauwelijks kennis, ervaring en leden hebben in de detailhandel een dergelijk akkoord afsluiten. Brancheorganisatie Inretail mag wat mij betreft ook verweten worden dat zij het belang van hun eigen medewerkers wel erg makkelijk hebben wegegeven ten behoeve van hun eigen leden (ondernemers).

Game changer

Echter, los van de inhoudelijke afspraken is dit akkoord een markeerpunt in polderverhoudingen. Het zal de polder fors herschikken en de positie van de traditionele vakbonden FNV/CNV sterk eroderen. Daar zijn een aantal redenen voor.

Wat AVV en De Unie doen bij Inretail is niet meer dan marktwerking. Werkgevers proberen al jaren andere afspraken te maken over thema’s die zij belangrijk vinden; flexibiliteit, inzetbaarheid, toeslagen en dergelijke. Het lukt werkgevers niet om inhoudelijk met de grote twee (FNV/CNV) afspraken te maken. De traditionele vakbonden zijn gevangen in onvermogen tot aanpassing en verandering. Dat het Inretail nu wel gelukt is om afspraken te maken, is een game changer; FNV en CNV doen niet (meer) mee. Er zijn andere partijen die afspraken willen maken en dat ook doen. De grote twee kunnen dat schandalig vinden en vooral hard “tegen” roepen, het is wel de realiteit van vandaag en legt wat anders pijnlijk bloot; het onvermogen van de traditionele vakbond om te vernieuwen. Dat werkgevers er klaar mee zijn door te polderen zonder vooruitgang blijkt uit hun reactie eerder dit jaar: Werkgevers hekelen opstelling vakbonden in cao overleg. Tekenend voor het verlies aan positie van vakbonden is bijvoorbeeld dat zij voorjaar 2015 ontbraken in het overleg over de toekomst van V&D en Blokker, maar pas mochten aanschuiven toen de afspraken er al lagen.

En vakbonden waren gewaarschuwd; veel cao’s zijn de afgelopen jaren vastgelopen op onderwerpen die rechtstreeks komen uit die veranderende marktomstandigheden. De dynamiek van de arbeidsmarkt in de detailhandel staat onder grote invloed van een rap groeiend aantal webshops, ruimere openingstijden en een moordende concurrentie tussen enerzijds grootwinkelbedrijf en anderzijds MKB-bedrijven. Dat geeft forse druk op (inzet van) personeel; de noodzaak tot aanpassing is groot. Dat is misschien niet de boodschap die werknemers (-organisaties) willen horen, maar de wereld verandert, en rap. FNV en CNV zijn onvoldoende in staat gebleken de afgelopen jaren daar een passend antwoord op te vinden, noch in organisatiekracht, noch in alternatieven voor bovenstaande ontwikkelingen. Moddergooien naar elkaar door publiekelijk de AVV te kleineren als gevolg van de recent afgesloten mode-cao helpt het imago en de positie van vakbonden niet, hoewel de irritatie begrijpelijk is. Onderlinge verdeeldheid tussen FNV en andere vakbonden werkt ook niet positief, zoals nu bij het loonakkoord voor ambtenaren. Die verdeeldheid erodeert de polder in rap tempo als partijen onderling met elkaar bezig zijn. Want, waar er twee vechten om een been…

Als coördinator detailhandel en ook als cao-onderhandelaar heb ik de afgelopen vier jaar geprobeerd de urgentie tot innovatie te agenderen binnen de vakbond. In mijn werk als cao-onderhandelaar, maar ook door intern fors de discussie aan te zwengelen. Vakbonden hebben ontegenzeggelijk een belangrijke functie in de detailhandel, hebben ook bestaansrecht, maar zij moeten zich wel rap aanpassen aan de snel veranderende arbeidsmarkt. Het is mij niet gelukt om die noodzakelijke verandering voor elkaar te krijgen, integendeel.

Tegelijkertijd hebben vakbonden zelf ook meegeholpen de verschillende cao’s niet verder te vernieuwen door de financiële afhankelijkheid van werkgevers. Er speelt een bijzonder systeem mee in de betrokkenheid van vakbonden bij een cao; de werkgeversbijdrage (PDF). Het niet afsluiten van een cao heeft gevolgen voor de werkgeversbijdrage, immers, die bijdrage is bedoeld als compensatie voor de niet-leden die wel “meeprofiteren” van de inspanningen van de vakbond bij het afsluiten van een cao. Het niet afsluiten van een cao kan een vakbond tonnen schelen aan inkomsten en met sterk dalende ledentallen (contributie) is dat niet wenselijk. Er komt dan een bijzonder mechanisme kijken; ik heb het meegemaakt dat een cao-onderhandelaar bij een vastgelopen cao door een leidinggevende toch nog een keer (uiteraard nutteloos) op pad gestuurd is om verder te onderhandelen omdat die inkomsten uit de werkgeversbijdrage nodig zijn. Dat is pervers; het ledenbelang wordt dan ondergeschikt gemaakt aan de financiële huishouding van de vakbond en het gaat dan niet meer om inhoudelijke afspraken. Een beleid dat niet helpt om verandering en vernieuwing te bewerkstelligen, maar juist (financieel) belang heeft bij de huidige situatie.

Maar ook het SER-rapport uit 2013 heeft niet de noodklok doen luiden bij de vakbonden. In dat rapport staat onder andere dat het betrekken van niet-vakbondsleden belangrijk is voor het vergroten van draagvlak van cao-afspraken. Het AVV doet dat nu door internetenquêtes af te nemen bij leden en niet-leden en Ondernemingsraden te betrekken. Dat is in lijn met de SER-rapport. De traditionele bonden hebben daar nog onvoldoende antwoord op en volharden in hun gebruikelijke afstemming. Dat dat niet goed werkt volgt uit de positie die vakbonden hebben in de sector, daar zit een mismatch. Dat zit vooral in enerzijds de lage en afnemende organisatiegraad in de detailhandel, maar ook in de mate van representativiteit. Waar in de modewinkels veel jongeren werken, veelal op tijdelijke en korte contracten, zie je dat niet terug in de ledenpopulatie van vakbonden. Daar zijn vooral oudere werknemers vertegenwoordigd die met vaste contracten en meer uren werken. Dat is niet erg, maar blijven luisteren naar een niet-representatieve populatie maakt ziende blind en horende doof.

En nu komt pardoes het AVV en de Unie langs en doen zaken met een hele grote branchevereniging. De basis voor FNV/CNV lijkt weg te vallen en daarmee hun positie in de tweede sector in Nederland de detailhandel. 94 miljard omzet in 2013, 100.000 ondernemers en >800.000 werknemers, de detailhandel is de tweede grote sector in Nederland. En daar verliest de vakbond positie en die was met een organisatiegraad van <10% al niet groot. En hele slechte zaak, maar het gebeurt wel. Het gebrek aan daadkracht en vernieuwing bij de traditionele vakbonden FNV/CNV breekt hen nu op. De vraag is of zij niet te laat zijn. Verandering had fors en stevig eerder gedaan moeten worden, in een strategie die leidt tot een echte tegenkracht en alternatieven. De vraag is hoe lang het duurt voordat andere sectoren zien dat het anders kan. In de Groothandel bijvoorbeeld spelen soortgelijke discussies en het is wachten op de eerste cao zonder FNV/CNV in die sector.

Een sterke vakbond is hard nodig in deze sector, genoeg werk te doen: werk aan de winkel!